Rola jaką odgrywa wsparcie społeczne dla zdrowia psychicznego i dobrostanu jednostki jest nie do przecenienia.
W badaniach coraz częściej wskazuje się jak wsparcie społeczne jest związane z układem immunologicznym (por. Łuszczyńska-Cieślak, Cieślak, Maśliński, Ziółkowska, Jędryka-Góral, 2001).
Wsparcie społeczne jest różnie definiowane „jako pomoc dostępną dla jednostki w sytuacjach trudnych” (Sarason, 1982) lub jako „konsekwencję przynależności człowieka do sieci społecznych” (por. Pommersbach, 1988). Wsparcie społeczne możemy rozpatrywać na płaszczyźnie strukturalnego i funkcjonalnego. W pierwszym znaczeniu wsparcie społeczne definiujemy jako obiektywnie istniejące i dostępne sieci społeczne (instytucja, grupa odniesienia, grupa naturalna) ich charakterystyczną cechą jest pełnienie roli pomocowej wobec osób, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej. Określa się je jako źródła wsparcia, sformalizowane – instytucje opieki zdrowotnej, grupy, stowarzyszenia, instytucje.
Ważną rolę odgrywa tu homogeniczność lub heterogeniczność sieci wsparcia koncentrująca się na podobnych problemach lub bardziej zróżnicowanych (wiek, wyznanie, klasa społeczna, pochodzenie, specyfika problemu). Większa sieć i oparcie społeczne skutkują lepszym wglądem w chorobę, leczeniem, co ma kluczowe znaczenie w prawidłowym funkcjonowaniu. Wsparcie społeczne rozumiane w ujęciu funkcjonalnym dotyczy rodzaju interakcji społecznej podjętej przez jednego lub obu uczestników w sytuacji problemowej, kryzysowej, w której dochodzi do wymiany czy przekazywania emocji, informacji, instrumentów działania czy dóbr materialnych. Może być to sytuacja jedno lub obustronna. W zależności od dynamiki interakcji wyróżniamy biorcę lub dawcę tj. wspierającą, odbierającą, otrzymującą wsparcie. Generalnie celem interakcji wspierającej jest zmniejszenie stresu, podtrzymanie, towarzyszenie osobie znajdującej się w trudnej dla niej sytuacji.
Ze względu na rodzaj wsparcia możemy wyróżnić:
wsparcie emocjonalne skoncentrowane na pomocy w postaci podtrzymywania emocji,
pocieszania,
okazywania troski,
pozytywnym ustosunkowaniu się do osoby wspieranej, dzięki czemu osoba taka może uwolnić się od chwilowego napięcia, negatywnych uczuć czy trosk wyrażając swoje obawy, troski, smutek.
Innym rodzajem wsparcia jest wsparcie poznawcze nazywane również informacyjnym (charakterystyczne w grupach samopomocy), gdzie dostarczane są informacje zwrotne w kontekście skuteczności różnych działań zaradczych podejmowanych przez osobę wspieraną, dzielenie się doświadczeniem. Kolejnym rodzajem wsparcia jest wsparcie instrumentalne, gdzie osoba wspomagana jest instruowana, niekiedy moderuje się skuteczne zachowania zaradcze (stosowane w poradnictwie psychologicznym, zdrowotnym ale przejściowo i w sytuacjach uzasadnionych).
Wsparcie rzeczowe, to przede wszystkim wsparcie ukierunkowane na pomoc materialną, rzeczową, wszystkie te działania mające na celu zapewnienie jednostce warunków życiowych (mogą to być leki, schronienie, odzież, zapewnienie środków finansowych).
Wsparcie duchowe w sytuacji kryzysu egzystencjalnego, stanach terminalnych, nasyconych cierpieniem duchowym. Wsparcie społeczne w ujęciu funkcjonalnym możemy rozpatrywać w kategoriach wsparcia spostrzeganego oraz wsparcia otrzymywanego, gdzie to pierwsze jest rozumiane jako przekonanie, wiedza jednostki gdzie, jak i w jakiej okoliczności może otrzymać konkretną pomoc, natomiast w wsparciu otrzymywanym ocenia się faktycznie otrzymany rodzaj wsparcia oraz jego ilość (Sęk, Cieślak, 2012 red). Wsparcie spostrzegane jest lepszym predyktorem dobrostanu, radzeniu sobie ze stresem i zdrowieniu w porównaniu ze wsparciem otrzymywanym (Buszman, Przybyła-Basista, 2017).
Podkreśla się istniejące różnice indywidualne w zakresie potrzeby wsparcia, jego mobilizacji i przyjmowania. Kobiety i mężczyźni różnią się od siebie w tym zakresie, co jest tłumaczone odmiennością w ekspresyjności i emocjonalności między płciami (Sęk, Cieślak, 2012 red).
Wsparcie społeczne jest bezpośrednio związane ze zdrowiem „osoby otoczone wsparciem społecznym są zdrowsze niż te, którym brak wsparcia, komfort, otrzymywany dzięki wsparciu, sprawia, że jednostka czuje się dobrze, samo otoczenie wspierającym środowiskiem traktowane jest jako czynnik sprzyjający zdrowiu psychicznemu” (Łuszczyńska-Cieślak i in., 2001, s.19).
Innymi właściwościami związanymi pozytywnie ze zdrowiem a w szczególności ze zdrowiem psychicznym jest hardiness (twardość) określana jako zdolność jednostki do korzystania ze wszystkich dostępnych jednostce zasobów, zarówno tych osobowościowych, jaki i środowiskowych oraz resilience (prężność) tłumaczona jako zbiór właściwości osobowościowych, zespół umiejętności służących radzeniu sobie z trudnościami, umiejętność radzenia sobie ze stresem, umiejętność tworzenia i podtrzymywania satysfakcjonujących więzi społecznych.
Prężność jest traktowana jako znaczący wskaźnik zdrowia psychicznego, podkreślając jego negatywny związek z zaburzeniami lękowymi i depresją czy fobią społeczną. Przedstawiony w pracy Cieślaka i Łuszczyńskiej (2002) przegląd badań wskazuje, że osoby odznaczające się twardością charakteryzuje wyższy poziom afektu pozytywnego, mniejsze nasilenie symptomów depresji.
Twardość jest pozytywnie związana ze wsparciem społecznym, gdzie osoby o wyższym poziomie twardości łatwiej budują większe i bardziej złożone sieci wsparcia w efekcie prezentując lepszy dobrostan (Ogińska-Bulik, Juczyński, 2010). Wsparcie społeczne jest często uzależnione od samego podmiotu, jego odporności, stopnia internalizacji norm społecznych.
Kolejnym ważnym czynnikiem sprzyjającym zdrowiu jest poczucie koherencji rozumiane jako poczucie pewności, że bodźce które napływają w ciągu życia zarówno zewnętrzne jak i wewnętrzne są ustrukturalizowane, przewidywalne i wytłumaczalne, dostępne są zasoby, pozwalające na sprostanie wymaganiom stawianym przez te bodźce oraz to, że wymagania te są warte zaangażowania i wkładanego wysiłku.
Poczucie koherencji zawiera trzy składowe- poczucie zrozumiałości, poczucie zaradności i poczucie sensowności. Pozytywny związek poczucia koherencji ze zdrowiem psychicznym uzyskała w swoich badaniach Łuszczyńska-Cieślak. Najsilniej poczucie koherencji koreluje ujemnie z depresją i lękiem (Ogińska-Bulik, Juczyński, 2010).
Poczucie koherencji pozwala na sprawne, adekwatne działanie, rozwiazywanie problemów. Osoby o silnym poczuciu koherencji mają tendencje do zachowań prozdrowotnych.